Down Sindromea Duen Artista Baten Istorio Ederra

Judith Scotten eskulturek tamaina handiko kuskuak edo habiak dirudite. Objektu arruntekin hasten dira --aulki bat, alanbrezko esekitokia, aterkia edo baita erosketa-gurdi bat ere--, hari, hari, oihal eta sokez osorik irentsitakoak, armiarma batek bere harrapakinak momifikatzen dituen bezain frenetiko bilduta.

Ondorioz, piezak ehundura, kolore eta forma-sortak dira, abstraktuak eta, hala ere, hain gorpuzkerak bere presentzian eta boterean. Mundua ikusteko beste modu bat proposatzen dute, ez ezagutzean oinarritua baizik eta osorik ukitzean, hartzean, maitatzean, elikatzen eta jaten. Basati bildutako pakete baten antzera, badirudi eskulturek sekretu edo esanahiren bat dutela atzitu ezin dena, kanpora irradiatzen den energia bat izan ezik; zerbait benetan ezaguezina dela jakitearen erosotasun misteriotsua.

Judith eta Joyce Scott 1943ko maiatzaren 1ean jaio ziren Columbus-en, Ohion. Anai-bikiak ziren. Judithek, ordea, Down sindromearen kromosoma gehigarria zeraman eta ezin zuen ahoz komunikatu. Beranduago, Judith 30 urte zituela, behar bezala diagnostikatu zioten gorra zela. "Ez dago hitzik, baina ez dugu behar", idatzi zuen Joycek bere memorian   Entwined , bere eta Judith elkarrekin bizi izanaren istorio nahasia kontatzen duena. "Maite duguna gorputza ukitzeko adina gertu egotearen erosotasuna da".

Txikitan, Joyce eta Judith beren mundu sekretuan bilduta zeuden, patioko abenturaz eta erritual asmatuz beteta, zeinen arauak inoiz ozen esan ez zituztenak. The Huffington Post-i eskainitako elkarrizketa batean, Joycek azaldu zuen gaztaroan ez zela jabetu Judith-ek adimen-urritasuna zuenik, ezta, nolabait, ezberdina zenik ere.

"Niretzat Judy besterik ez zen", esan zuen Joycek. "Ez nuen batere desberdina iruditzen. Adinean aurrera egin ahala, konturatzen hasi nintzen auzoko jendeak ezberdin tratatzen zuela. Hori izan zen nire lehenengo pentsamendua, jendeak gaizki tratatzen zuela".

7 urte zituela, Joyce goiz batean esnatu zen Judy joan zela ikusi zuen. Bere gurasoek Judy estatuko erakunde batera bidali zuten, bizitza konbentzional eta independente bat bizitzeko aukerarik ez zuela sinetsita. Gorra zela diagnostikatu gabe, Judyk bera baino askoz ere garapenean ezinduago zuela suposatzen zen - "hezi ezina". Beraz, gauaren erdian bere etxetik atera zuten, oso gutxitan bere familiak berriro ikusi edo hitz egiteko. "Beste garai bat zen", esan zuen Joycek hasperen batekin.

Joyce bere gurasoekin bere ahizpa bisitatzera joan zenean, izutu egin zen estatuko erakundean aurkitzen zituen baldintzek. "Umez betetako gelak aurkituko nituzke", idatzi zuen, "oinetakorik gabeko umeak, batzuetan arroparik gabe. Batzuk aulki eta eserlekuetan daude, baina gehienetan lurrean zerri gainean etzanda daude, beste batzuk begiak biraka, gorputza bihurrituta eta bihurrituta".

Entwined-en, Joycek xehetasun biziz kontatzen ditu Judith gabe nerabezaroan sartutako oroitzapenak. "Kezkatzen dut Judy guztiz ahaztea ez badut berarekin gogoratzen", idatzi du. "Judy maitatzea eta Judy falta izatea ia gauza bera sentitzen da". Bere idazlanaren bidez, Joycek ziurtatzen du bere ahizparen istorio mingarri eta nabarmena ez dela inoiz ahaztuko.

Joyce-k bere hasierako xehetasunak zehaztasun harrigarriz kontatzen ditu, zure bizitzaren istorioa edozein motatako koherentziarekin edo egiazkotasunarekin erreproduzitzeko duzun gaitasuna zalantzan jartzen dizun modukoak. "Oso memoria ona dut", azaldu zuen telefonoz. "Judy eta ni hain mundu fisiko eta sentsual bizian bizi ginenez, gauzak beste haurrekin denbora asko pasako banintz baino askoz ere indartsuago erreta zeuden nire izatean".

Heldu gazteak zirelarik, Scott ahizpek beren bizitza bereizita bizitzen jarraitu zuten. Haien aita zendu zen. Joyce haurdun geratu zen unibertsitatean zegoela eta haurra adopziorako eman zuen. Azkenean, Judyren gizarte langilearekin telefonoz hitz egiten ari zela, Joycek bere ahizpa gorra zela jakin zuen.

"Judy soinurik gabeko mundu batean bizi da", idatzi zuen Joycek. "Eta orain ulertzen dut: gure konexioa, zein garrantzitsua zen, nola sentitzen genuen elkarrekin gure munduaren zati bakoitza, nola dastatu zuen bere mundua eta bere koloreak eta formek arnasten zituela zirudien, nola arretaz behatu eta deliki ukitu genuen dena egunero gure bidea sentitzen genuen bitartean".

Konturatu zenetik gutxira, Joyce eta Judy elkartu ziren, behin betiko, Joyce Judyren legezko tutore bihurtu zenean 1986an. Orain ezkondua eta bi seme-alaba zituen, Joycek Judith bere Berkeley (Kalifornia) etxera eraman zuen. Judith-ek artearekiko interes handirik agertu ez bazuen ere, Joycek Oakland-en Creative Growth izeneko programan izena ematea erabaki zuen, garapen-urritasuna duten artista helduentzako gunea.

Joyce espaziora sartu zen unetik bere energia berezia sumatu zuen, itxaropen, zalantza edo egorik gabe sortzeko gogoan oinarrituta. "Guztiak bere edertasuna eta onespenik bilatzen ez duen bizitasuna dario, bere burua ospatzen du", idatzi zuen. Judithek langileek aurkeztu zizkion hainbat euskarri probatu zituen ----- marrazkia, pintura, buztinezko eta egurrezko eskultura-- baina ez zuen interesik adierazi.

1987ko egun batean, ordea, Sylvia Seventy zuntz artistak hitzaldi bat eman zuen Creative Growth-en, eta Judith ehuntzen hasi zen. Eguneroko objektu ausazkoak, eskuetan eskura zezakeen edozer gauza biltzen hasi zen. "Behin hartu zuen norbaiten ezkontza eraztuna, eta nire senar ohiaren soldata, horrelakoak", esan zuen Joycek. Estudioak har dezakeen ia edozer erabiltzen utziko zion -- ezkontza eraztuna, ordea, jabearengana itzuli zen. Orduan Judith-ek hari eta hari eta paperezko eskuoihalak geruzaz geruza ehuntzen zituen beste ezer erabilgarri ez balego, oinarrizko objektuaren inguruan, hainbat eredu azaleratu eta desagerraraziz.

"Ikusten dudan Judyren lanaren lehen pieza biki itxurako forma bat da, arreta samurrez lotua", idatzi du Joycek. "Berehala ulertzen dut biki bezala ezagutzen gaituela, elkarrekin, bi gorputz bakar batean elkartuta. Eta negar egiten dut". Handik aurrera, Judith-ek artegintzarako gogoa aseezina zen. Egunean zortzi orduz egiten zuen lan, erratz-makilak, aleak eta hautsitako altzariak koloretako kateen sareetan irensten. Hitzen ordez, Judith bere gauza eta harizko multzo distiratsuen bidez adierazi zen, soinua entzuten ez zuten musika tresna bitxien bidez. Bere lengoaia bisualarekin batera, Judith-ek keinu dramatikoen, zapi koloretsuen eta musu pantomimatuen bidez hitz egiten zuen, eskuzabaltasunez bere seme-alabak balira bezala oparituko zizkien osaturiko eskulturak.

Luze gutxira, Judith Creative Growth-en eta urrunago ezaguna egin zen bere talentu ikusgarria eta mendekotasunagatik. Harrezkero bere lana mundu osoko museo eta galerietan erakutsi da, besteak beste, Brooklyn Museum, Museum of Modern Art, American Folk Art Museum eta American Visionary Art Museum.

2005ean, Judith zendu zen 61 urte zituela, nahiko bat-batean. Joycerekin asteburuko bidaia batean, bere ahizparen ondoan ohean etzanda zegoela, arnasa hartzeari utzi zion. 49 urte bizi izan zituen bere bizi-itxaropenetik haratago, eta azken 18 ia guztiak artea egiten eman zituen, maite, jarraitzaile eta zale zaleez inguratuta. Bere azken bidaia baino lehen, Judithek bere azken eskultura izango zena amaitu berri zuen, arraroa dena beltza zena. "Hain arraroa zen kolorerik gabeko pieza bat sortzea", esan zuen Joycek. "Ezagutzen genuen gehienek bere bizitzari uztea zela uste genuen. Uste dut koloreekin erlazionatzen zuela guztiok egiten dugun moduan. Baina nork daki? Ezin genioke galdetu".

Galdera hau Joyce-ren liburuan zehar nahastuta dago, behin eta berriro errepikatzen den forma ezberdin baina ezagunetan. Nor zen Judith Scott? Hitzik gabe, jakin al dezakegu inoiz? Nola erantzun dezake bakarka eta isilean ezagutu ezin den minari aurre egin dion pertsona batek, imajinaezina, eskuzabaltasunez, sormenez eta maitasunez bakarrik erantzun? "Judy sekretu bat da eta ni naizena sekretua da, baita niretzat ere", idatzi du Joycek.

Scott-en eskulturak, beraiek, sekretuak dira, meta ezinak dira, zeinen kanpoalde liluragarriak azpian zerbait dagoen errealitatetik aldentzen zaituzten. Inoiz ez ditugu ezagutuko Judithek 23 urte estatuko erakundeetan bakarrik igaro zituen bitartean burutik igaro ziren pentsamenduak, ezta bere bihotzean taupadaka ari ziren sentimenduak ere hari-bobina lehen aldiz jaso zuenean. Baina ikus ditzakegu bere keinuak, aurpegiko keinuak, bere besoak airean zehar hegan egingo luketen modua aulki bat behar bezala habiatzeko oihal zartatuaren zati justuan. Eta beharbada nahikoa da.

"Judy biki izatea nire bizitzako oparirik sinestezina izan da", esan zuen Joycek. "Bere presentzia izan zen erabateko zoriontasun eta bake sentsazio bat sentitu nuen aldi bakarra".

Joycek desgaitasuna duten pertsonen defendatzaile gisa lan egiten du gaur egun, eta Baliko mendietan desgaitasunen bat duten artistentzako estudio eta tailerra ezartzen dihardu, Judith-en omenez. "Nire itxaropenik sendoena litzateke hazkuntza sortzailea bezalako tokiak nonahi egotea eta baztertuta eta baztertuta egon diren pertsonei euren ahotsa aurkitzeko aukera ematea", esan zuen.